Olumsuz Düşüncelerin Nedenleri

Düşünceler Tarafından Yakalanmak

Çocukluk döneminde, özellikle 0-12 yaş arasındaki yaşam olaylarımıza bağlı olarak bazı temel inançlar ediniriz. Bunların kimisi bizim için olumluyken kimisi zorlayıcı deneyimlerle geliştirdiğimiz olumsuz temel inançlardır. Uyumu bozan olumsuz temel inançlarımız sadece zorlu yaşam olaylarıyla değil, bazen de ihtiyacımızdan fazlasının bize sunulmasıyla, sürekli pohpohlanmamızla da gelişir. Bunun yanında çocukluk döneminde olumsuz yaşantılarla baş edebilmek için bazı baş etme becerileri geliştiririz ve bunları farkında olmadan yetişkinlik dönemine taşırız. Bu baş etme becerileri çocukluk döneminde bizi acıya karşı korusa da yetişkin olduğumuzda bizim kendimizle ve/veya kişiler arası ilişkilerimizde sorun yaşamamıza, uyum problemleri göstermemize neden olurlar. 

Olumsuz Düşüncelere Neden Kapılıyorum?

Gün içinde aklımızdan binlerce düşünce geçer. Bu düşünceler o kadar hızlıdırlar ki çoğu zaman onları fark etmeyiz bile, artık otomatikleşmiştirler. Fotoğrafın flaş çakması kadar geçen süre içinde biz düşüncenin algılama, anlamlandırma ve yorumlama süreçlerini fark etmeden işletir, doğrudan duyguyu hissederiz ve bu duygu ve düşüncelere uygun davranışlarımız, bedensel duyumlarımız olur.

Olumsuz temel inançlarımızdan gelen düşüncelerimiz bize kendimizi kötü hissettirseler de o kadar sık, sürekli, tanıdık bildiktir ki bize doğru gibi gelirler. Onları yanlışlayacak karşı kanıtlar (ya da kanıtlar) olsa dahi görmezden geliriz, göremeyiz. Bu inançlar, karşı kanıtları (ya da kanıtları) bize göstermeyen bir filtre gibidir. Bu nedenle biz olan biteni bizim için tanıdık bildik inançlarla yorumlarız. Bu, atı bilen küçük bir çocuğun zebra gördüğünde bunu çizgili at diye ifade etmesi gibidir. Tüm olumsuzluklarına rağmen o tanıdık duygu ve düşüncedeyken kendimizi güvende hissederiz ve bilinçdışı olarak bir örüntü haline gelmiş duygu, düşünce, davranış döngümüz ve repertuarımız ile o olumsuz temel inançları doğrulayacak şekilde sistemi işletiriz. 

Bunu örneklerle açıklamaya çalışalım: 

Örneğin akşam eve gelip eşimizin yemek yapmadığını gördüğümüzde bunu sevilmediğimiz, değer görmediğimiz, adam yerine konulmadığımız, önemsenmediğimiz şeklinde yorumlarsak, muhtemelen hayal kırkılığı yaşar,  üzülürüz ve ona uygun bir davranış sergileriz öfkelenmek ya da küsmek gibi. Bu olayı sevgi ve saygı alanlarının erken dönemde karşılanmamış ihtiyaçları nedeniyle gelişebilecek olan sevilmezlik, değersizlik temel inançlarıyla yorumlayan bir kişinin davranış repertuarında eşine keyifle, teselli edici bir şekilde “Canım bugün çok yoğun/yorgundun sanırım eve sipariş verelim, beraberce hazırlayalım ya da bugün de ben yapayım.” gibi bir yaklaşımın olması zordur. Bu bir şarkıcının repertuarı dışındaki şarkıyı söyleyememesi gibidir. Evde yemek olmamasıyla tetiklenmiş eşin gösterdiği tepki eşler arasında (aktif ya da pasif) çatışmalar yaşanmasına, kaçınılan durumun oluşmasına ve kişinin ilgili inançlarının pekişmesine neden olabilir. 

Başka bir örnekle konuyu biraz daha açıklamaya çalışalım. Örneğin bir mesajlaşma uygulaması üzerinden bir arkadaşımıza mesaj yazdıktan sonra okundu bilgisinin mavi tıka dönüşmesine rağmen cevap alamadıysak bununla ilgili zihnimizden bir takım düşünceler geçer. İşte orada üretilecek düşünce ve duygu bizim temel inançlarımızla çok ilişkilidir. Bu olayda kişinin tam mesajı okuduğu sırada şarjı bitmiş olabilir, cevap yazamayacak bir durumun, yoğunluğun içinde olabilir, (başkaları ile çok paylaşmadığı) kişisel bir problemi ile mücadele ediyor olabilir,  telefonu çocuğunun elinde olduğu için mesajı çocuğu açmış kendisi görmemiş olabilir, trafikte kırmızı ışıkta okumuş yeşil yandığı için o an cevap yazamamış olabilir, daha ilgili bir cevap yazmak için daha geniş bir zamanı kolluyor olabilir; online görünüyorsa başka biri ile bir krizi çözmek üzere yazışıyor olabilir, birçok mesaj geldiyse altta kalmış olduğundan gözünden kaçmış olabilir, telefonunu çocuğuna kaptırmış olabilir… Liste böylece uzayıp gider…  Bunca farklı durumu göremeyip onların arasından bizim düşünce repertuarımızda ne varsa, temel inancımızla en ilişkili olan düşünceler tarafından yakalanır ve onun bir varsayım olduğunu fark edemeden o düşüncelerle iç içe geçeriz (bilinçdışı olarak seçer).  Kısmetinde ne varsa kaşığında o çıkar misali temel inancında ne varsa kişinin zihninde ona uygun düşünce belirir. Oysa bu bir varsayımdır. Test edilmediği sürece bir varsayım olarak da kalacaktır. Kişi bunun bir varsayım olduğunu düşünmeyip gerçekmiş gibi tepki verir. 

İşlevsel Düşünce Nedir?

Olumsuz yerleşik temel inancı olan bir kişi için alternatif işlevsel düşünce üretmek çok kolay değildir; bilinçli, farkındalıklı bir çaba gerektirir. 

Burada üstünde durmak istediğimiz bir diğer konu ise işlevsel düşünceler konusu. İşlevsel düşünce ile kastettiğimiz Polyannacı bir yaklaşım ya da olumlama yapmak değildir. Belki kişi gerçekten bizimle temas kurmak istemiyor, okuyup geçiyor da olabilir. Bunu yok saymak değil kastettiğimiz. Burada önemli olan bir düşünce tarafından yakalandığımızda o düşünceye verdiğimiz tepkidir. Bir duyguya kapılmadan önce o düşünceye dur diyebilmek, konuyu farkındalıkla ele almaktır yapılması gereken. Test edilene kadar o sadece zihnimizde asılı duran bir düşüncedir, doğru ya da yanlış değildir. O düşünce ile iç içe geçmeden önce varsayımı test etmek, kanıt ya da karşı kanıtları araştırmak düşünceye vereceğimiz tepkide belirleyici unsurlardır. 

Bir iyi hissetme yolculuğunda yapacağımız şey olumsuz temel inançlarımızı tanımak, yerlerine işlevsel temel inançlar koyabilmek, duygu, düşünce, davranış repertuvarımızı ve işlevsel baş etme becerilerimizi geliştirmektir. Bunu bir uzman yardımıyla yapmak süreci verimli ve daha kolay ulaşılabilir kılmaya yardım eder.

İyi hissetmek her zaman mümkündür, yeter ki önündeki engelleri beraberce kaldırabilelim.